Class 8 Sanskrit Chapter 13 MCQ वर्णोच्चारण-शिक्षा १ - #NCSOLVE 📚

Students find these Class 8 Sanskrit MCQ Chapter 13 वर्णोच्चारण-शिक्षा १ MCQ Questions with Answers helpful for self-assessment and preparation.

वर्णोच्चारण-शिक्षा १ Class 8 MCQ Questions Sanskrit Chapter 13

अधोलिखितम् गद्यांशान् पठित्वा प्रश्नान् उत्तरत-

(क) यदा वयं कञ्चित् शब्दं वर्णं वा उच्चारयितुम् इच्छामः, तदा-
1. सर्वप्रथमं नाभि-प्रदेशे स्थिताः मांसपेश्यः उरः नोदयन्ति।
2. उरः पुनः श्वासकोश – स्थितं वायुम् ऊर्ध्वं निःसारयति ।
3. सः वायुः ऊर्ध्वं सरन् कण्ठ- बिलं प्राप्नोति ।
4. ततः, सः वायुः, पुनः ऊर्ध्वं सरन् आस्यं प्रविशति ।
आस्यस्य अभ्यन्तरं प्रविश्य मुखे, नासिकायां च स्थितेषु षट्सु उच्चारण-स्थानेषु वर्णानुसारं स्वकीयं स्थानं प्राप्य, सः वायुः तस्मिन् स्थाने वर्णरूपेण प्रकटीभवति ।

प्रश्ना:-
I. एकपदेन उत्तरत-
(i) सर्वप्रथमं नाभि-प्रदेशे स्थिताः मांसपेश्य किम् नोदयन्ति ?
उत्तराणि :
उर:

(ii) वायुः ऊर्ध्वं सरन् किम् प्राप्नोति ?
उत्तराणि :
कण्ठ- बिलं

(iii) उरः पुनः श्वासकोश – स्थितं वायुम् कुत्र निःसारयति ?
उत्तराणि :
ऊर्ध्वं

(iv) सः वायुः पुनः ऊर्ध्वं सरन् कुत्र प्रविशति ?
उत्तराणि :
आस्यं

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत-
(i) उरः कुत्र स्थितं वायुम् ऊर्ध्वं निःसारयति?
उत्तराणि :
उरः श्वासकोश – स्थितं वायुम् ऊर्ध्वं निःसारयति ।

(ii) वायुः कदा वर्णरूपेण प्रकटीभवति ?
उत्तराणि :
यदा आस्यस्य अभ्यन्तरं प्रविश्य, मुखे, नासिकायां च स्थितेषु षट्सु उच्चारण-स्थानेषु वर्णानुसारं स्वकीयं स्थानं प्राप्य सः वायुः तदा तस्मिन् स्थाने वर्णरूपेण प्रकटीभवति ।

III. निर्देशानुसारम् उत्तरत-
(i) ‘स्थानेषु’ इत्यत्र का विभक्तिः ?
(क) सप्तमी
(ख) षष्ठी
(ग) द्वितीया
(घ) पञ्चमी
उत्तराणि :
(क) सप्तमी

(ii) ‘वर्णरूपेण प्रकटीभवति’ इत्यत्र क्रियापदं किम् अस्ति ?
(क) वर्ण
(ख) रूपेण
(ग) प्रकटीभवति
(घ) भवति
उत्तराणि :
(ग) प्रकटीभवति

(iii) “उरः पुनः श्वासकोश – स्थितं वायुम् ऊर्ध्वं निःसारयति” इत्यत्र कर्तृपदं किम् ?
(क) उर:
(ख) वायुम्
(ग) ऊर्ध्वं
(घ) निःसारयति
उत्तराणि :
(क) उर:

(iv) “यदा वयं कञ्चित् शब्दं वर्णं वा उच्चारयितुम् इच्छामः” इत्यत्र अव्ययपदं किम् ।
(क) वयं
(ख) शब्द
(ग) यदा
(घ) उच्चारयितुम्
उत्तराणि :
(ग) यदा

(ख) वर्णस्य उच्चारण-समये, आस्यस्य यः भागः स्थानं स्पृशति, स्थानस्य समीपं वा याति सः भागः – ‘करणम्’ इति कथ्यते ।
यथा निदर्शने – मुरलीं वादयन्त्यः ‘अङ्गुलयः ‘-आस्यस्य करणानि इव व्यवहरन्ति । अङ्गुलयः यदा अङ्गुलिच्छिद्राणि विविधरूपेण स्पृशन्ति तेषां समीपं वा यान्ति; तदा तेषु अङ्गुलिच्छिद्रेषु विविध- ध्वनयः प्रकटीभवन्ति ।
तालु, मूर्धा, दन्तः च – एतेषु त्रिषु स्थानेषु ‘जिह्वा’ करणं भवति ।
तालव्यानां, मूर्धन्यानां, दन्त्यानां च वर्णानाम् उच्चारणार्थं → जिह्वा यथाक्रमं तालु मूर्धानं, दन्तं च स्थानं स्पृशति, समीपं वा याति, येन यथाक्रमं तत्-तद्-वर्णानाम् उत्पत्तिः भवति।

प्रश्ना:-
I. एकपदेन उत्तरत-
(i) आस्ये उच्चारणस्य यन्त्रं किम् ?
उत्तराणि :
करणम्

(ii) किम् वादयन्त्यः अङ्गुलयः आस्यस्य करणानि इव व्यवहरन्ति ?
उत्तराणि :
मुरलीं

(iii) तालु, मूर्धा, दन्त: च – एतेषु त्रिषु स्थानेषु क: करणं भवति ?
उत्तराणि :
जिह्वा

(iv) केषु अङ्गुलिच्छिदेषु विविध- ध्वनयः प्रकटी-भवति ?
उत्तराणि :
तेषु

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत-
(i) ‘करणम्’ किम् भवति ?
उत्तराणि :
वर्णस्य उच्चारण-समये, आस्यस्य यः भागः स्थानं स्पृशति, स्थानस्य समीपं वा याति सः भागः करणम् इति कथ्यते।

(ii) मुरलींवादयन्त्यः अङ्गुलयः कस्य इव व्यवहरन्ति ?
उत्तराणि :
मुरलींवादयन्त्यः अङ्गुलयः आस्यस्य करणानि इव व्यवहरन्ति ।

III. निर्देशानुसारम् उत्तरत-
(i) ‘वर्णस्य’ इत्यत्र का विभक्तिः ?
(क) प्रथमा
(ख) तृतीया
(ग) षष्ठी
(घ) सप्तमी
उत्तराणि :
(ग) षष्ठी

(ii) ‘तेषां समीपं वा यान्ति’ इत्यत्र क्रियापदं किम् ?
(क) तेषां
(ख) समीपं
(ग) वा
(घ) यान्ति
उत्तराणि :
(घ) यान्ति

(iii) “ अङ्गुलयः यदा अङ्गुलिच्छिद्राणि विविधरूपेण स्पृशन्ति” अस्मिन् वाक्ये कर्तृपदं किम् अस्ति ?
(क) अङ्गुलयः
(ख) यदा
(ग) विविध
(घ) रूपेण
उत्तराणि :
(क) अङ्गुलयः

(iv) ‘स्पर्शं करोति’ इत्यर्थे किम् क्रियापदं प्रयुक्तम् ?
(क) स्पृशति
(ख) प्रकटीभवति
(ग) भवति
(घ) यान्ति
उत्तराणि :
(क) स्पृशति

अधोलिखितानि रेखा‌ङ्कितपदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत-

(i) शब्दानां सम्यक् शुद्धं च उच्चारणं नितान्तं महत्त्वपूर्णम् अस्ति।
उत्तराणि :
केषां सम्यक् शुद्धं च उच्चारणं नितान्तं महत्त्वपूर्णम् अस्ति?

(ii) आस्येन सह शरीरस्य इतरेषाम् अपि अङ्गानाम् उपयोगः भवति।
उत्तराणि :
केन सह शरीरस्य इतरेषाम् अपि अङ्गानाम् उपयोगः भवति ?

(iii) आस्यस्य अभ्यन्तरे वर्णानाम् उत्पत्त्यर्थं वस्तुतः त्रीणि तत्त्वानि आवश्यकानि भवन्ति ।
उत्तराणि :
आस्यस्य अभ्यन्तरे वर्णानाम् उत्पत्त्यर्थं वस्तुतः कति तत्त्वानि आवश्यकानि भवन्ति ?

(iv) अस्मिन् पाठे ‘स्थानस्य’, ‘करणस्य’ च चर्चां कुर्मः।
उत्तराणि :
कुत्र ‘स्थानस्य’, ‘करणस्य’ च चर्चा कुर्मः?

(v) कण्ठ्यानाम्, ओष्ठ्यानां नासिक्यानां च वर्णानाम् उच्चारणे जिह्वा प्रायः निष्क्रिया भवति।
उत्तराणि :
कण्ठ्यानाम्, ओष्ठ्यानां नासिक्यानां च वर्णानाम् उच्चारणे का प्रायः निष्क्रिया भवति ?

अधः प्रदत्तानां शब्दानाम् विभक्तिं वचनं च लिखत-

क्र.स. शब्दा: :	विभक्तिः	वचनम्
(क) वर्णानाम्
(ख) शब्दस्य
(ग) स्थानानि
(घ) वायुः
(ङ) ऊर्ध्वम्
(च) आस्यस्य
(छ) तस्मिन्
(ज) मुखे
(झ) नलिकया
(ञ) करणम्

उत्तराणि :

क्र.स. शब्दा: :	विभक्तिः	वचनम्
(क) वर्णानाम्	षष्ठी	बहुवचनम्
(ख) शब्दस्य	षष्ठी	एकवचनम्
(ग) स्थानानि	द्वितीया	बहुवचनम्
(घ) वायुः	प्रथमा	एकवचनम्
(ङ) ऊर्ध्वम्	द्वितीया	एकवचनम्
(च) आस्यस्य	षष्ठी	एकवचनम्
(छ) तस्मिन्	सप्तमी	एकवचनम्
(ज) मुखे	सप्तमी	एकवचनम्
(झ) नलिकया	तृतीया	एकवचनम्
(ञ) करणम्	प्रथमा/ द्वितीया	एकवचनम्

अधः प्रदत्तानां शब्दानाम् द्विवचने बहुवचने च रूपाणि लिखत-

	द्विवचनम्	बहुवचनम्
(क) कण्ठबिलः
(ख) शब्दः
(ग) उर:
(घ) नासिका
(ङ) सः
(च) करणम्
(छ) चर्चा
(ज) स्थानम्
(झ) अहम्
(ञ) सा

उत्तराणि :

	द्विवचनम्	बहुवचनम्
(क) कण्ठबिलः	कण्ठबिलौ	कण्ठबिला:
(ख) शब्दः	शब्दौ:	शब्दा:
(ग) उर:	उरौ	उराः
(घ) नासिका	नासिके	नासिका:
(ङ) सः	तौ	ते
(च) करणम्	करणे	करणानि
(छ) चर्चा	चर्चे	चर्चा:
(ज) स्थानम्	स्थाने	स्थानानि
(झ) अहम्	आवाम्	वयम्
(ञ) सा	ते	ता:

मञ्जूषातः समुचितानि पदानि चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत-

मञ्जूषा- ‘मुरली’, वायुः, वायुम्, कक्षासु, स्थिताः, सरन्

(क) वर्णानां स्वर – व्यञ्जनादीनां विविध-भेद-उपभेदानां विषये वयं पूर्वासु _______ ज्ञातवन्तः ।
उत्तराणि :
कक्षासु

(ख) सर्वप्रथमं नाभि-प्रदेशे _______ मांसपेश्यः उरः नोदयन्ति।
उत्तराणि :
वायुम्

(ग) उरः पुनः श्वासकोश-स्थितं _______ ऊर्ध्वं निःसारयति ।
उत्तराणि :
स्थिताः

(घ) सः वायु ऊर्ध्वं _______ कण्ठ-बिलं प्राप्नोति ।
उत्तराणि :
सरन्

(ङ) ततः, सः _______ पुनः ऊर्ध्वं सरन् आस्यं प्रविशति ।
उत्तराणि :
वायुः

(च) स्थानस्य सम्यक् कार्य-निदर्शनार्थं _______ समुचितम् उदाहरणम् अस्ति।
उत्तराणि :
‘मुरली’

उचित अर्थैः सह मेलनं कुरुत-

शब्दाः	अर्थाः
(i) नितान्तम्	उदाहरण में
(ii) निर्दुष्टम्	बढ़ता हुआ
(iii) नोदयन्ति	बाहर निकालता है
(iv) निःसारयति	दबाते हैं
(v) सरन्	दोष रहित
(vi) निदर्शने	अतीव

उत्तराणि :

शब्दाः	अर्थाः
(i) नितान्तम्	अतीव
(ii) निर्दुष्टम्	दोष रहित
(iii) नोदयन्ति	दबाते हैं
(iv) निःसारयति	बाहर निकालता है
(v) सरन्	बढ़ता हुआ
(vi) निदर्शने	उदाहरण में

अधः प्रदत्तानाम् प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत-

(i) केषां सम्यक् शुद्धं च उच्चारणं महत्त्वपूर्णम् अस्ति ?
(ii) कण्ठ्यानाम्, ओष्ठ्यानां नासिक्यानां च वर्णानाम् उच्चारणे का प्रायः निष्क्रिया भवति ?
(iii) केन सह शरीरस्य इतरेषाम् अपि अङ्गानाम् उपयोगः भवति?
(iv) कस्य अभ्यन्तरे वर्णानाम् उत्पत्त्यर्थं वस्तुतः त्रीणि तत्त्वानि आवश्यकानि भवन्ति ?
(v) ‘कण्ठय:’ इति शब्दस्य अर्थः लिखत ।
(vi) ‘नासिक्यः’ इत्यस्य शब्दस्य अर्थः किम् अस्ति?
(vii) ‘स्वरस्य’ परिभाषितम् कुरुत ।
(viii) ‘अन्वग् भवति’ इति किम् भवति ?
उत्तराणि :
(i) शब्दानां सम्यक् शुद्धं च उच्चारणं महत्त्वपूर्णम् अस्ति ।
(ii) कण्ठ्यानाम्, ओष्ठ्यानां नासिक्यानां च वर्णानाम् उच्चारणे जिह्वा प्रायः निष्क्रिया भवति।
(iii) आस्येन सह शरीरस्य इतरेषाम् अपि अङ्गानाम् उपयोगः भवति ।
(iv) आस्यस्य अभ्यन्तरे वर्णानाम् उत्पत्त्यर्थं वस्तुतः त्रीणि तत्त्वानि आवश्यकानि भवन्ति ।
(v) ‘कण्ठ्यः’ इति शब्दस्य अर्थः अस्ति यत् कण्ठ-स्थानोत्पन्नः वर्णः।
(vi) ‘नासिक्य :’ इति शब्दस्य अर्थः अस्ति यत् नासा-स्थानोत्पन्नः वर्णः ।
(vii) ये वर्णाः स्वतन्त्ररूपेण उच्चार्यन्ते, ते स्वराः भवन्ति ।
(viii) अन्वग् भवति इति व्यञ्जनम् भवति ।

यथानिर्देशम् उत्तरत-

(i) अन्वग् भवति
(क) स्वर:
(ख) व्यञ्जनम्
(ग) प्लुतः
(घ) उष्मः
उत्तराणि :
(ख) व्यञ्जनम्

(ii) स्वयं राजन्ते इति
(क) स्वराः
(ख) व्यञ्जनम्
(ग) उष्मः
(घ) प्लुतः
उत्तराणि :
(क) स्वराः

(iii) ‘भवेत्’ इति कः लकारः?
(क) लट्
(ख) लोट्
(ग) लङ्
(घ) विधिलिङ्
उत्तराणि :
(घ) विधिलिङ्

(iv) ‘सरन्’ इत्यत्र कः प्रत्ययः ?
(क) क्त्वा
(ख) ल्यप्
(ग) शतृ
(घ) शानच्
उत्तराणि :
(ग) शतृ

(v) ‘प्रकटीभवति’ इत्यत्र कः लकारः प्रयुक्तम्?
(क) लट्
(ख) लोट्
(ग) लृट्
(घ) लङ्
उत्तराणि :
(क) लट्

(vi) ‘भवति’ इति क्रियापदस्य मूलधातुः कः ?
(क) भव
(ख) भू
(ग) भति
(घ) गम्
उत्तराणि :
(ख) भू

The post Class 8 Sanskrit Chapter 13 MCQ वर्णोच्चारण-शिक्षा १ appeared first on Learn CBSE.

📚 NCsolve - Your Global Education Partner 🌍

Empowering Students with AI-Driven Learning Solutions

Welcome to NCsolve — your trusted educational platform designed to support students worldwide. Whether you're preparing for Class 10, Class 11, or Class 12, NCsolve offers a wide range of learning resources powered by AI Education.

Our platform is committed to providing detailed solutions, effective study techniques, and reliable content to help you achieve academic success. With our AI-driven tools, you can now access personalized study guides, practice tests, and interactive learning experiences from anywhere in the world.

🔎 Why Choose NCsolve?

At NCsolve, we believe in smart learning. Our platform offers:

• ✅ AI-powered solutions for faster and accurate learning.
• ✅ Step-by-step NCERT Solutions for all subjects.
• ✅ Access to Sample Papers and Previous Year Questions.
• ✅ Detailed explanations to strengthen your concepts.
• ✅ Regular updates on exams, syllabus changes, and study tips.
• ✅ Support for students worldwide with multi-language content.

🌐 Explore Our Websites:

🔹 ncsolve.blogspot.com
🔹 ncsolve-global.blogspot.com
🔹 edu-ai.blogspot.com

📲 Connect With Us:

👍 Facebook: NCsolve
📧 Email: ncsolve@yopmail.com

#NCsolve #EducationForAll #AIeducation #WorldWideLearning #Class10 #Class11 #Class12 #BoardExams #StudySmart #CBSE #ICSE #SamplePapers #NCERTSolutions #ExamTips #SuccessWithNCsolve #GlobalEducation